در بورس تهران چند حباب وجود دارد؟

در رفتن محمدمهدی حاتمی; تعداد هواداران سرمایه گذاری در بورس ایران به شدت تغییر کرده است: تا چند سال پیش فقط افراد حرفه ای در بازار سرمایه حضور داشتند. در نیمه اول سال 1399 دفاتر پیشخوان دولت مملو از افرادی شد که قصد ورود به بازار سرمایه را داشتند و در اواخر همان سال بورس به روزهای (نسبتا) متروک خود بازگشت.

به گفته فرخ، هرکسی می‌تواند ساعت‌ها صحبت کند یا یادداشت‌هایی در صفحات بنویسد که چرا این اتفاق افتاده است. با این حال در مورد سودآوری سرمایه گذاری در بورس تهران بسیار کم گفته یا شنیده شده است. در این مقاله بر اساس یک شاخص شناخته شده (به نام «شاخص بافت») و به زبان ساده به این نکته اشاره می کنیم که سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار تهران از اساس می تواند اشتباه باشد.

بزرگترین صعود و بزرگترین سقوط

بورس اوراق بهادار تهران جهشی را که در ماه های پایانی سال 1398 و نیمه اول سال 1399 تجربه کرده بود، یعنی نیم قرن فعالیت، تجربه نکرد: تا اواسط مرداد ماه 1399، اوج شاخص بازار سرمایه (شاخص کل) به بیش از این رسید. بیش از 2 میلیون واحد بود، در حالی که در پایان سال 2017 همین شاخص کمتر از 50 هزار واحد بود. به بیان ساده تر، بازدهی بورس تهران در حدود دو سال و نیم تقریباً 40 برابر شده است.

با این حال، به زودی (همانطور که بسیاری پیش بینی کرده اند و در مورد حباب بورس هشدار داده اند) ورق برگشت. بازدهی بورس تهران از اواسط مرداد ماه 1399 معکوس شد و شاخص کل حدود 800 هزار واحد افت کرد که بزرگترین افت در تاریخ بورس ایران است.

بسیاری از کارشناسان بازار سرمایه می گویند که بورس تهران اکنون مکانی جذاب برای سرمایه گذاری است چرا که کاهش ارزش ریال در برابر دلار باعث تضعیف ارزش دلار در بازار شده است. اما می توان ماجرا را از زاویه دیگری نیز بررسی کرد و در چنین سناریویی سرمایه گذاری در بورس تهران می تواند ریسک پذیر باشد.

بر این اساس، برخی شواهد حاکی از حباب زدن بورس تهران است. با این حال، این حباب با آنچه معمولاً به عنوان “حباب اقتصادی” شناخته می شود، کمی متفاوت است. اما اندازه حباب بازار سرمایه ایران دقیقا چقدر است و چقدر نگران کننده است؟

شاخص بافت: در بورس روی چه چیزی تمرکز کنیم؟

برای اینکه ببینیم آیا در بورس تهران حباب وجود دارد یا خیر، باید شاخصی را ارائه کنیم که از قضا بازمانده معروف ترین کارگزار بورس جهان یعنی «وارن بافت» است.

بافت با ثروتی در حدود 100 میلیارد دلار در حال حاضر دهمین فرد ثروتمند جهان است تا اینکه چند سال پیش همیشه در بین 3 ثروتمند برتر جهان قرار داشت. با این حال، نکته جالب در مورد او این است که بافت شانس زیادی برای سرمایه گذاری در سهام دارد و برخلاف ابرثروتمندانی مانند الن ماسک، جف بزوس یا بیل گیتس، او خود شرکتی با فناوری است. او نوآور نیست. .

«شاخص بافت» به سادگی نسبت «سرمایه بازار» به «تولید ناخالص داخلی» (GDP) را نشان می دهد و بدین ترتیب وجود حباب در کل بازار سرمایه را رصد می کند.

“ارزش بازار” یک شرکت این است که امروز خرید یا بازسازی آن برای شما چقدر هزینه دارد. به عنوان مثال، ارزش بازار هر یک از دو شرکت “اپل” و “مایکروسافت” اکنون حدود 2 تریلیون دلار است، به این معنی که اگر کسی بخواهد این شرکت ها را بخرد یا چیزی شبیه به آنها بسازد، امروز باید 2 دلار خرج کند. . تریلیون..

به عنوان مثال، بر اساس داده های شرکت مدیریت فناوری بورس اوراق بهادار تهران، ارزش بازار شرکت پتروشیمی خلیج فارس (پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران با نماد «فارس» و بزرگترین بورس ایران) حدود 360 هزار میلیارد تومان است. . یعنی امروز برای ساخت شرکتی مانند پتروشیمی خلیج فارس باید 360 هزار میلیارد تومان سرمایه گذاری کرد.

«تولید ناخالص داخلی» مجموع تولید اقتصادی (معمولاً یک ساله) همه کالاها و خدمات در اقتصاد را در یک دوره زمانی معین نشان می دهد. به عبارت دیگر، اگر نسبت «ارزش بازار» همه شرکت های حاضر در بازار سرمایه به «تولید ناخالص داخلی» کشور تقسیم می شد، «شاخص بوفه» منطقی بود.

چرا بورس تهران «خطرناک» شده است؟

بر اساس اطلاعات موجود در سایت «مرکز پردازش اطلاعات مالی ایران»، ارزش بازار تمامی نمادهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در حال حاضر حدود 5900 میلیارد تومان (یا به عبارتی حدود 5900 هزار میلیارد تومان) است. ارزش کل بازار شرکت های فعال در فرابورس به حدود 1100 میلیارد تومان (یا به عبارتی حدود یک هزار و 100 تریلیون تومان) می رسد.

به این ترتیب تمامی شرکت های حاضر در بازار سرمایه ایران و تعداد آنها هم اکنون حدود 750 شرکت است، ارزش بازار آنها حدود 7 هزار تریلیون تومان است. به بیان ساده، اگر امروز بخواهیم همه این شرکت ها را دوباره راه اندازی کنیم، به حدود 7000 هزار میلیارد تومان سرمایه نیاز داریم که رقمی «بی نهایت بزرگ» برای اقتصاد ایران است.

با در نظر گرفتن 24000 (یا “نیم” دلار)، این رقم معادل تقریباً 291 میلیارد است. با این حساب بازار سرمایه ایران در رتبه 30 بازار بزرگ سرمایه جهان قرار دارد و ارزش دلاری آن بالاتر از بازار سرمایه کشورهایی مانند ترکیه، لهستان، اتریش و فنلاند است.

اما این رقم چقدر است؟ دولت سیزدهم برای کل طرح ساخت 4 میلیون واحد مسکونی (که یکی از وعده های اصلی انتخاباتی بود) به حدود 60 میلیارد دلار نیاز دارد. از سوی دیگر، تخمین زده می‌شود که ایرانی‌ها حدود 50 میلیارد دلار ارز و طلا در خانه‌های خود نگهداری می‌کنند. (حدود 49.4 میلیارد طلا و حدود 40 میلیارد دلار ارز)

آیا این اعداد منطقی هستند؟

یک نکته مهم این است که کاهش ارزش ریال در برابر ارزهای خارجی در بورس تهران نیز در برابر دلار کاهش یافته است و اگر نرخ برابری ریال را در برابر دلار تغییر دهید، ارزش تهران را به همراه خواهد داشت. بورس نیز به دلار تغییر خواهد کرد.

به عنوان مثال، اگر دولت می توانست اکنون (با فرض غیرممکن و به هر نحوی) ارزش دلار را در بازار آزاد ایران به 10 هزار تومان برساند، ارزش دلار در بورس تهران 2.7 برابر می شد و به حدود 700 می رسید. 700 میلیارد در این صورت ارزش کل بازار سرمایه ایران از کل ارزش سرمایه کشورهایی مانند روسیه و ایتالیا بیشتر است. بنابراین عدد محاسبه شده در بالا کاملاً به نرخ برابری ریال در برابر ارزهای خارجی بستگی دارد.

به همین دلیل است که ارزش بازار بورس تهران بر اساس نرخ دلار و شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران در سال 2020 (1395) بر اساس گزارش بانک جهانی، 1.2 تریلیون پوند است. .

این رقم امروز غیرقابل باور به نظر می رسد، زیرا بانک جهانی اخیراً تولید ناخالص داخلی ایران را به “نرخ نیمه ارزی” به روز کرده و تولید ناخالص داخلی ایران را حدود 190 میلیارد دلار کاهش داده است. کمتر از کشورهایی مانند پاکستان.

در بورس تهران چند حباب وجود دارد؟

با این توضیحات آیا در بورس تهران حباب وجود دارد؟ پاسخ مثبت است، اما حباب آنقدر بزرگ نیست که بترکند. «شاخص بوفه» بورس تهران هم اکنون حدود 1.53 واحد (یا 153 درصد) است، به این معنی که ارزش بازار همه شرکت های حاضر در بازار سرمایه ایران 1.53 برابر کل تولیدات اقتصادی ایران در یک سال است. است.

این عدد به طور کلی باید کمتر از یک باشد، زیرا اندازه «اقتصاد ایران» قطعاً بزرگتر از اندازه و ارزش «شرکت های حاضر در بازار سرمایه ایران» است. بنابراین حداقل 53 درصد از حباب ها در بورس تهران است.

اما نکته اینجاست که «شاخص بوفه» برای برخی بازارهای سرمایه در کشورهای دیگر حتی بیشتر است، به این معنا که بازار سرمایه در برخی کشورها نسبت به بازار سرمایه در ایران نوسان بیشتری دارد. به عنوان مثال، داده های بانک جهانی از سال 2020 نشان می دهد که بازار سرمایه هنگ کنگ بزرگترین بازار سرمایه حبابی جهان با شاخص بوفه 17.7 برابری است.

در رتبه دوم (با شمارش از بین رفته) بازار سرمایه ایران قرار دارد که «شاخص بوفه» 6.3 برابری دارد. (همانطور که در بالا نشان دادیم، با محاسبات دقیق تر و به روزتر، این شاخص اکنون حدود 1.53 برابر بیشتر شده است.)

بازار سرمایه در کشورهایی مانند عربستان سعودی، سوئیس، ایالات متحده، کانادا و کره جنوبی نیز در حال رونق است. («شاخص بافت» برای این بازارهای سرمایه به ترتیب معادل 3.4، 2.7، 1.9، 1.6 و 1.3 واحد است.)

بنابراین باید نگران وجود حباب در بازار سرمایه در ایران بود، اما این مشکل مختص ایران نیست و در صورت افزایش تعداد شرکت‌های بازار سرمایه و افزایش «سهام» (یعنی افزایش سهام عرضه‌شده توسط شرکت‌های بورسی)، این مشکل را می توان به سرعت حل کرد.

اما بورس تهران در هر صورت حباب است و نه برای این یا آن سهم بلکه برای کل بازار سرمایه است. بر این اساس می توان شرایطی را در نظر گرفت که در آن بازار سهام تحت تأثیر عوامل خارجی دچار رکود می شود. به این ترتیب بسیاری از سرمایه‌گذاری‌ها به هدر می‌رود که تاکنون چنین اتفاقی نیفتاده است.